เมื่อพูดถึงการเลี้ยงปลา เวลาซื้อปลามาลงตู้คงมีคนไม่น้อยที่นึกถึงเกลือ แต่จะเกี่ยวพันกับเกลือได้อย่างไร ความมหัศจรรย์ของ "เกลือ" หรือภาษาอังกฤษที่เรียกกันว่า "Salt" นั้น กำลังจะถูกเปิดเผยแก่ท่าน ณ ที่นี้แล้ว เกลือ หากเอ่ยชื่อมันเฉยๆ ให้หลายๆ คนฟัง ถ้าเราได้ยินคงนึกถึงเกลือบนโต๊ะ พอพูดถึงชาวบ้านธรรมดา บางคนก็นึกถึงเกลือเม็ด บางคนก็นึกถึงเกลือหน้าดินที่ชาวภาคอีสานเขาขุดหน้าดินมาต้ม หรือที่เรียกว่า เกลือสินเธาว์

หากคุยกับนักวิชาการสายวิทยาศาตร์ ก็คงนึกถึงว่า เป็นสารประกอบที่เกิดจากการเอากรดและด่างมาทำปฏิกิริยากันผมจึงขอสรุปเพื่อความเข้าใจที่ตรงกันว่า เกลือที่เราพูดถึงคือ Sea Salt ไม่ใช่เกลือที่ใช้ในครัว ไม่ใช่เกลือสินเธาว์ และไม่ใช่เกลือชนิดอื่นๆ ที่เราพอจะนึกถึง เป็นสารประกอบทางเคมีที่เราเรียกว่า โซเดียมคลอไรด์ NaCl ไงล่ะ ซึ่งพอมันละลายน้ำแล้ว จะเกิดการแตกตัวเป็นธาตุ 2 ตัว คือ Na+ และ Cl- ไมจึงต้องเป็น "เกลือทะเล" เกลือตัวนี้หาได้ง่าย และคงสภาพในลักษณะที่เป็นธรรมชาติ ไม่ใช่การเติม additive ต่างๆ ลงไปเหมือนเกลือปรุงอาหารที่เติมไอโอดีน ซึ่งอาจจะทำปฏิกิริยากับยาหรือสารเคมีตัวอื่นที่เราใช้ร่วมกันได้

เกลือทะเล ยังเป็นเกลือที่ละลายน้ำแล้ว ไม่ทำให้พีเอชของน้ำเปลี่ยนไป เกลือเม็ด พยายามเลือกที่สะอาดๆ หน่อย

ก่อนเราจะเจาะลึกในขั้นต่อไป คงต้องทำความเข้าใจเกี่ยวกับพื้นฐานอีกนิดคือ เรื่องกรออสโมซิส หมายถึง การเคลื่อนที่ของสารละลาย จากความหนาแน่นต่ำ ไปยังความหนาแน่นสูง โดยผ่านเนื้อเยื่อตัวกลางที่ยอมให้สารละลายดังกล่าวซึมผ่านได้ ซึ่งปกติปลาน้ำจืด รวมถึงปลาคาร์พด้วย จะมีระดับความเข้มข้นของสารละลายต่างๆ ในตัวปลาอยู่ที่ประมาณ 0.9 % แต่น้ำในบ่อหรือน้ำจืดทั่วไป 0.02 % (ขณะที่น้ำทะเล จะมีระดับความเข้มข้นของสารละลายประมาณ 3 %)

น้ำในบ่อเลี้ยงจะพยายามไหลผ่านเข้าไปสู่ตัวปลา ผ่านทางเหงือกอยู่ตลอดเวลา จนกว่าระดับความเข้มข้นระหว่างภายในตัวปลาจะเท่ากับระดับความเข้มข้นของสารละลายภายนอกตัวปลา ไตจะทำหน้าที่ขับน้ำส่วนเกินเหล่านี้ออกจากตัว และเกล็ดก็ทำหน้าที่ป้องกันไม่ให้น้ำจากภายนอกไหลเข้าสู่ตัวปลาด้วยครับ การขับน้ำออกจากตัวปลา และการป้องกันไม่ให้น้ำไหลเข้ามามากเกินไป พวกนี้ทำให้ปลาต้องใช้พลังงานจากการเผาผลาญอาหาร วันหนึ่งๆ ไตจะทำหน้าที่ขับน้ำออกจากตัวปลาประมาณว่า 20% ของน้ำหนักตัว ขณะที่เราปัสสาวะวันหนึ่งๆ ประมาณ 2 % เมื่อเทียบกับน้ำหนักตัว (เห็นไหมล่ะครับว่า ไตสำคัญแค่ไหน)

ประการที่ 1 เกลือ จึงเป็นสารประกอบที่ถูกเลือกให้มาทำหน้าที่ ลดแรงดันของสารละลายภายนอกที่จะพยายามเข้าสู่ตัวปลาตลอดเวลา ทำให้ปลามีพลังงานเหลือพอที่จะใช้ในการต่อสู้กับเชื้อโรค หรือภาวะเครียดต่างๆ ระดับความเข้มข้นของสารละลายที่ผมมักจะแนะนำให้ผู้เลี้ยงใช้กรณีปลาป่วย คือ 0.3 - 0.5 % (เกลือทะเล 300 - 500 กรัมต่อน้ำ 100 ลิตร) กรณีปลาป่วยหนัก เช่น โรครู เกล็ดตั้ง ที่น้ำภายนอกจะเข้าสู่ตัวปลาได้ง่าย การใช้เกลือในอัตราดังกล่าว จะยิ่งมีความสำคัญมากขึ้น

ประการที่ 2 เกลือถูกใช้ในการกำจัดปรสิต กรณีที่มีปัญหาเรื่องปรสิต ฟาร์มปลามักจะใช้เกลือละลายน้ำในระดับความเข้มข้น 2% กำจัดปรสิตในตัวปลา ประมาณ 10-20 นาที แล้วสังเกตอาการ หากปลาเริ่มมีปัญหาการทรงตัว ก็ต้องรีบปล่อยลงบ่อ วิธีนี้จะช่วยกำจัดปรสิตที่ติดมาประเภทโปรโตซัว เห็บปลาและหนอนสมอ กระบวนการในการทำลายปรสิตพวกนี้ ก็คือ ระดับความเข้มข้นที่แตกต่างกันของน้ำเกลือและสารละลายภายในตัวปรสิตนั่นเอง ทำให้ปรสิตเหล่านี้สูญเสียน้ำอย่างรวดเร็ว วิธีนี้ครอบคลุมปรสิตได้ในระดับหนึ่งครับ กรณีเรากักโรคปลาใหม่ สามารถผสมผสานวิธีนี้ร่วมกับการกักแบบปกติได้ครับ

ประการที่ 3 เกลือช่วยลดระดับความเป็นพิษของไนไตรท์ เกลือที่ละลายน้ำแตกตัวเป็นประจุ Na+ จะซึมผ่านไปยังตัวปลา ป้องกันไม่ให้ไนไตรท์ NO2 - เข้าไปทำปฏิกิริยากับเหล็กในเม็ดเลือดแดง ทำให้ความสามารถในการจับออกซิเจนลดลง

ประการที่ 4 เกลือยังเป็นสารเคมีที่ช่วยกระตุ้นให้ปลามีการขับเมือกออกมามาก ๆ ปกป้องตัวเองจากปรสิตและเชื้อโรคต่างๆ (ในเมือก มีสารฆ่าเชื้อโรคผสมอยู่ หากใครที่ยังมีความเชื่อว่า ปลาป่วยเห็นเมือกมาก ๆแล้วขูดเมือกออก คิดผิดคิดใหม่ได้นะ)

ประการที่ 5 เกลือช่วยในการล้างซีโอไลท์ ทำให้สามารถนำกลับมาใช้ใหม่ได้ โดยมันจะเข้าไปทำให้ซีโอไลท์คายแอมโมเนียออกมา ใช้แค่ 0.3 % ก็ช่วยยืดอายุซีโอไลท์ของคุณได้ยาวนาน

ประการที่ 6 เกลือเป็นสารเคมีที่ปลอดภัยต่อปลา คนและสัตว์เลี้ยงสูง และอาจจะกล่าวได้ว่า แทบจะไม่มีผลกระทบในแง่ลบต่อปลาเลย ต่างจากฟอร์มาลีน มาลาไครท์กรีนที่อาจจะยิ่งไปซ้ำเติมสภาพปลาให้ป่วยรุนแรงมากขึ้น

ประการที่ 7 เกลือ เป็นสารเคมีที่ค่อนข้างเสถียร ไม่เปลี่ยนแปลงเมื่อโดนแสงแดด หรือสารอินทรีย์ในน้ำ ทำให้มันสามารถคงประสิทธิภาพได้นาน

ประการที่ 8 การใช้เกลือในระดับความเข้มข้นดังกล่าว ไม่ทำอันตรายต่อจุลินทรีย์ในระบบกรองชีวภาพ ต่างจากมาลาไครท์กรีน ฟอร์มาลีน และด่างทับทิม ระบบกรองชีวภาพจึงไม่ถูกขัดจังหวะ

ประการที่ 9 เกลือเป็นสารเคมีที่มีราคาถูก หาได้ง่าย

ก่อนจบฝากไว้สักนิดว่า

1. คนส่วนใหญ่มักจะใช้เกลือโดยไม่ได้ใส่ใจเรื่องอัตราส่วน ความจริงคือใช้น้อยไปก็ไม่ได้ผลอะไรมากนัก ใช้มากไปทิศทางการออสโมซิสจะย้อนศรเหมือนเอาปลาน้ำจืดไปเลี้ยงในน้ำเค็มผลก็คือปลาตาย

2. เกลือก็เหมือนสารเคมีตัวอื่น เมื่อละลายน้ำแล้ว ทำให้ระดับออกซิเจนในน้ำจะลดลง จำเป็นต้องเติมอากาศให้พอเพียง

3. บางกรณี เกลือเปรียบเสมือนผลิตภัณฑ์อาหารเสริมครับ ไม่ได้แก้ปัญหาโดยตรง จำเป็นต้องค้นหาสาเหตุและแนวทางแก้ไขหลักก่อน แล้วจึงใช้เกลือเป็นตัวเสริมด้วยครับ

4. เกลือสำเร็จที่ผสมยาแล้ว ตระหนักสักนิดก่อนซื้อว่า ยาปลา ก็คล้ายๆ กับยาคนตรงที่ต้องเก็บให้ดี อยู่ในอากาศเย็น ไม่ให้โดนแสงสว่าง ไม่ให้โดนอากาศ อย่างนี้แล้วควรใช้หรือไม่ คิดดูเอา

5. ยังไง ยังไงก็ไม่แนะนำให้เติมเกลือลงบ่อโดยตรง ไม่ว่าน้อยหรือมาก เพราะในน้ำปกติ ก็มีเกลือละลายอยู่แล้ว ใช้ไปนานๆ ไดโว่ผุ ไฟรั่ว ได้ไม่คุ้มเสีย

6. เกลือจะมีผลต่อพืชน้ำพอควร พืชน้ำบางชนิดทนความเค็มไม่ได้ แม้เพียงแค่ 0.1 % ก็ตาม การแยกปลาออกมาแล้วค่อยใช้เกลือจึงจะถูกต้องมากกว่า

อ้างอิงบางตัวจาก: http://www.plathongclub.com/viewforum.php?f=24&sid=4ec695bd869bddbb29cf3f9e2e0cc980

วิดิโอที่เกี่ยวข้อง