การผสมพันธุ์ปลาหมอสี มีขั้นตอนคร่าวๆดังนี้....................

1. ให้ตัวผู้และตัวเมียสร้างความคุ้นเคยกันก่อน โดยอยู่ในตู้เดียวกัน แต่ควรหาอะไรมากั้นเป็น 2 ฝั่งไว้ก่อน

2. พอตัวเมียเริ่มมีท่อน้ำไข่ยื่นมากขึ้น ก็ปล่อยให้ตัวผู้มาฉีดน้ำเชื้อ

3. ถ้ากรณีที่ตัวผู้และตัวเมียเข้ากันได้ดี มันก็จะสลับกันวางไข่และฉีดน้ำเชื้อที่ถาดที่เราจัดเตรียมไว้ให้

4. เสร็จแล้วก็นำถาดไข่ที่ได้มาแยกฟัก โดยให้น้ำท่วมถาด และให้ออกซิเจนเยอะ ๆๆ

5. ประมาณสัก 3-4 วันก็จะมีจุดดำอยู่ในไข่ แต่ถ้ากรณีที่เป็นสีขาวๆเป็นแพติดกัน นั่นความหมายว่าตัวผู้ไม่มีน้ำเชื้อหรือมีน้ำเชื้อน้อยมาก

การเลี้ยงปลาฟอร์มให้หัวโหนกไว

สายพันธุ์ปลาจะต้องดี คือว่าปลาหมอสีเพศผู้จะต้องมีเชื้อที่สมบูรณ์ และปลาหมอสีเพศเมียจะต้องให้ไข่เยอะ อย่างเช่นสายพันธุ์ bighead เป็นต้น

ถ้าอยากให้ปลาหมอสีหัวโหนกไวจะต้องฟอร์มในตู้ฟอร์มที่น้ำใสสะอาด คือว่าจะต้องเปลี่ยนน้ำตู้ปลาบ่อยๆ เพื่อให้ปลานั้นโตไวและตู้ฟอร์มก็จะต้องมีขนาดกำลังดี คือว่าไม่เล็กจนเกินไป เพราะจะทำให้ปลาอึดอัด และโตช้า

อาหารเป็นสิ่งที่สำคัญการให้อาหารปลาหมอสีนั้นก็จะต้องให้พอเหมาะสมเพราะว่า ถ้าให้อาหาร มากจนเกินไป อาจจะทำให้น้ำในตู้ฟอร์มนั้น เหม็นเร็วซึ่งถ้าให้น้อยจนเกินไป ก็จะทำให้ปลานั้นไม่ค่อยโต เพราะว่าอาหารไม่ถึงซึ่งวิธีที่ดีที่สุด ก็คือการให้อาหารปลาหมอสี ประมาณขนาดของปลา คือว่าให้ พอปลากินแล้วท้องป่องก็พอ และจะให้วันละ 2 หรือ 3 ครั้งก็ได้แล้วแต่ อาหารนั้นก็ คือไรทะเล เราควรจะใส่เกลือลงไป ในไรทะเลด้วย เพื่อให้ไรทะเลนั้นอยู่ได้ตลอดทั้งวัน เพราะถ้าไม่ใส่เกลือ ไรทะเลก็จะตายเร็ว

อากาศก็เป็นสิ่งสำคัญอีกเช่นกันเพราะว่าถ้าเราให้อ็อกซิเจนน้อยไปก็จะทำให้ปลาหัวโหนกช้า ควรจะเปิดอ็อกซิเจนให้แรงพอสมควร

ปัจจุบัน ความหมายของ คำว่า "ปลาหมอสี" บิดเบือนไปมากเหลือเกิน ถ้าลองยกคำว่า ปลาหมอสีขึ้นมาพูด คนส่วนใหญ่เป็นต้องนึกถึงปลาตัวโตหัวโหนกเท่าลูกกอล์ฟ ลำตัวมีสีสด มีลายเป็นจ้ำๆ สีดำที่เรียกว่ามาร์คกิ้ง อุปนิสัยดุร้ายต้องเลี้ยงตามลำพังตัวเดียว เชื่อกันว่าเลี้ยงแล้วเป็นมงคล แต่ไม่ยักมีใครนึกถึงปลาตัวเล็กๆ ที่อาศัยเป็นฝูงตามโขดหินในทะเลสาบ ไม่มีใครนึกถึงปลานักล่าขนาดใหญ่ ปากกว้างชอบกินปลาอื่นเป็นอาหาร ซึ่งในวงการนักตกปลาเรียกมันว่า "พีค็อกแบส" แล้วยิ่งปลาเศรษฐกิจสีตุ่นๆ ที่เราเอามาทอดจิ้มน้ำปลาพริกมะนาวกินอย่างปลานิลก็ยิ่งไม่มีใครนึกถึงเป็นอันขาดว่ามันก็อยู่ในกลุ่มปลาหมอสีด้วยเช่นกัน

อันว่าปลาหมอสีนั้น แท้ที่จริงคือชื่อที่เราใช้เรียกปลากลุ่มหนึ่ง (จริงๆ น่าจะใช้คำว่า วงศ์ (family) ที่มีความหลากหลายทางสรีระและขนาด แต่มีลักษณะร่วมบางอย่างเหมือนกัน ภาษาสากลเรียกปลากลุ่มนี้ว่า "ซิคลิด (Cichlid) " มีสมาชิกในวงศ์นับพันชนิด (species) และหลายร้อยสกุล (genera) แหล่งอาศัยของพวกมันจะอยู่ตามแหล่งน้ำในเขตร้อนและเขตกึ่งร้อนของทวีปต่างๆ ได้แก่ ทวีปอเมริกาใต้ ทวีปแอฟริกา และทวีปเอเชีย

ในทวีปแอฟริกาและทวีปอเมริกาใต้ถือเป็นดินแดนแห่งปลาหมอสี มีจำนวนชนิดพันมากมายมหาศาลทั้งที่มีสีสันสวยงามและไม่มีสีอะไรเลย ส่วนทวีปเอเชียมีจำนวนสายพันธุ์ปลาหมอสีเพียงไม่กี่ชนิด เกือบทั้งหมดอยู่ในประเทศอินเดียและศรีลังกา ที่เหลืออยู่ในบางแหล่งน้ำของตะวันออกกลาง เช่น ประเทศอิหร่าน เป็นต้น

ชื่อ "ปลาหมอสี" ได้มาจากการเทียบเคียง

สมัยก่อนเรามีปลาเศรษฐกิจที่เลี้ยงไว้รับประทานเนื้ออยู่ 2 ชนิด คือ ปลานิล และปลาหมอเทศ (Tilapia niloticus,Tilapia mozambicus) ซึ่งทั้งสองก็จัดเป็นสมาชิกในวงศ์ซิคลิดดี (Family Cichlidae) เช่นกัน ปลานิลมีสีดำอมเทา ตามครีบมีลวดลาย แต่ก็ไม่เด่นชัดสวยงามนัก ส่วนปลาหมอเทศก็พอกัน แต่ปลาตัวผู้จะมีแก้มขาวและครีบหางแดง แต่ก็ไม่ได้สวยวิเศษถึงขนาดเอามาเลี้ยงในตู้ได้อยู่ดี

ต่อมาใครก็ไม่รู้นำสายพันธุ์ปลาเข้าจากต่างประเทศเพื่อเลี้ยงเป็นปลาสวยงาม เป็นปลาในกลุ่มซิคลิดจากทวีปอเมริกาใต้ ซึ่งเป็นปลารูปร่างคล้ายปลานิล ปลาหมอเทศ แต่มีสีสันและลวดลายสวยงามกว่าอักโข แถมยังมีมากมายหลายชนิด แต่ละชนิดก็มีรูปร่าง รูปทรง และสีสัน แตกต่างกันไป ส่วนชื่อนั้นไม่ต้องพูดถึง ปลาเหล่านี้ในภาษาสากลมักเรียกมันด้วยชื่อวิทยาศาสตร์หรือชื่อคอมมอนเนมที่ออกเสียงลำบากสำหรับคนไทย ซึ่งในเมื่อมันออกจะคล้ายปลาหมอเทศที่เราเลี้ยงกันอยู่ก่อน กลุ่มผู้นำเข้าจึงรวมเรียกปลาที่สั่งเข้ามาว่า ปลาหมอเทศสี ได้รับความนิยมล้นหลาม แต่ด้วยชื่อที่ยังยาวเกินไป หลังๆ เพื่อให้สะดวกปาก จึงเหลือเพียงคำว่า ปลาหมอสี ดังที่เป็นอยู่อย่างในปัจจุบันนั่นเอง

วงศ์ปลาหมอสีมีความหลากหลายมากจริงๆ ผมลองยกตัวอย่างปลาขึ้นมา 4-5 ชนิด ซึ่งจัดอยู่ในวงศ์ซิคลิดดีหรือวงศ์ปลาหมอสี แต่ปรากฏว่าน้อยคนนักจะยอมเชื่อ เพราะแต่ละตัวมีรูปร่างแตกต่างกันมาก เช่น ปลาเทวดา (Pterophyllum scalare) มีรูปทรงแบนข้างมากเหมือนเอากระดาษมาพับเป็นรูปปลาแล้วแต่งครีบบนครีบล่างให้ยาวโอเวอร์ หรือปลาปอมปาดัวร์ (Symphysodon aequifasciata) มีรูปทรงแบนเช่นกัน ทว่ากลมเหมือนจาน แถมยังมีสีสันสดฉูดฉาดเหมือนปลาทะเล ปลาออสก้าร์ (Astronotus ocellatus) ก็เป็นปลาในวงศ์ปลาหมอสีอีกชนิดหนึ่งที่คนไม่ค่อยจะรู้ รูปทรงของมันหนาบึกบึน หน้าตาก็น่ากลัว ปากหนา ตาพอง ลวดลายตามตัวเหมือนชุดพรางของทหาร นอกจากนี้ ปลานิล และปลาหมอเทศที่ยกตัวอย่างข้างต้นก็เป็นอีกชนิดที่สร้างความแตกต่างหลากหลายให้กับวงศ์ตระลปลาหมอสีได้เป็นอย่างดีทีเดียว

เมื่อคุณสมบัติคือความหลากหลายแปลกตา อีกทั้งยังสวยงามน่ามอง จึงเริ่มมีการนำปลาหมอสีจากแหล่งน้ำต่างๆ มาเลี้ยงในตู้กระจกกันเมื่อราวๆ ร้อยปีก่อน ในเมืองไทยเองก็นิยมเลี้ยงปลาหมอสีมานานมากแล้วเช่นกัน แต่อยู่ในช่วงสัก 30 ปี เห็นจะได้ และนิยมถึงขีดสูงสุดในยุคปัจจุบันนี้เอง (แต่ผ่าแหกคอกเป็นปลาหมอลูกผสม แทนที่จะเป็นปลาหมอสายพันธุ์แท้) มีการประกวดประชันความงามตามเวทีต่างๆ มากมาย อีกทั้งยังนิยมเพาะพันธุ์สายพันธุ์ใหม่ๆ ออกมาจนไทยแลนด์กลายเป็นแดนแห่งปลาหมอสีไปแล้ว มีการส่งออกไปสู่ประเทศต่างๆ ทั่วโลก

การแบ่งประเภทปลาหมอสีมีหลากหลายวิธี แต่คร่าวๆ มักจะใช้วิธีแบ่งตามทวีปเป็นหลัก และในแต่ละทวีปก็จะแบ่งย่อยออกไปตามลักษณะเด่นของภูมิศาสตร์หรือสกุล เช่น

A ปลาหมอสีทวีปแอฟริกา (Old World Cichlid) แยกย่อยเป็น

1. ปลาหมอสีทะเลสาบ (Lake Cichlid)

1.1 ทะเลสาบมาลาวี (Lake Malawi)

1.2 ทะเลสาบทังกันยิกา (Lake Tanganyika)

1.3 ทะเลสาบวิคตอเรีย (Lake Victoria)

1.4 ทะเลสาบอื่นๆ ซึ่งมีขนาดเล็ก

2. ปลาหมอสีที่ไม่ได้อยู่ในทะเลสาบ (Non-Lake Cichlid) อันได้แก่ปลาที่อยู่ในแม่น้ำ ลำคลอง หนอง บึงต่างๆ โดยมากอยู่ทางด้านตะวันตกและตอนกลางของทวีป

B ปลาหมอสีทวีปละตินอเมริกา (New World Cichlid) แยกย่อยเป็น

1. ปลาหมอสีทวีปอเมริกากลาง (Central America Cichlid)

2. ปลาหมอสีทวีปอเมริกาใต้ (South America Cichlid)

C ปลาหมอสีทวีปเอเชีย (Asian Cichlid) ที่มีการเลี้ยงเป็นปลาสวยงามมีเพียงสกุลเดียว คือ Etroplus ซึ่งมีแหล่งอาศัยอยู่ทางตอนใต้ของประเทศอินเดียและศรีลังกา

D ปลาหมอลูกผสม (Cross Breeding Cichlid) เกิดจากการผสมข้ามพันธุ์โดยมนุษย์ ปลาหมอลูกผสมแทบทุกสายพันธุ์ล้วนมีพื้นเพมาจากปลาหมอสีทวีปอเมริกากลางไม่กี่ชนิด คือปลาหมอเรดเดวิล (Amphilophus citrinelus) ปลาหมอซินสไปลุ่ม (Paratheraps synspilus) ปลาหมอเท็กซัส (Herichthys carpinte) ปลาหมอบางชนิดในสกุลเวียจา (Genus Vieja) และสกุลนันดอปสิส (Genus Nandopsis) ทั้งหมดอาจแยกหยาบๆ ได้เป็น

1. กลุ่มเท็กซัสแดง (Red Texas Cichlid)

2. กลุ่มฟลาเวอร์ฮอร์น (Flower Horn Cichlid)

ฉบับหน้ามาว่ากันเรื่องสายพันธุ์ปลาจากแหล่งน้ำต่างๆ ครับ

ป.ล.

ขอบคุณเวบต้นฉบับ ที่ช่วยไห้ความรู้ครับ

นาคีผ่า คืออะไรครับ