โรคแบ่งเป็น โรคพยาธิภายนอก โรคที่เกิดจากเชื้อแบคทีเรีย
1.โรคพยาธิภายนอก
โรคจุดขาว เป็นโรคที่มีจุดสีขาวขุ่น ขนาดเท่าหัวเข็มหมุดเล็กๆ กระจายอยู่ตามลำตัวและครีบ สาเหตุเกิดจากโปโตซัวชนิดที่กินเซลล์ผิวหนังเป็นอาหาร เมื่อพยาธิโตเต็มที่จะออกจากตัวปลาโดยจมตัวเองลงสู่บริเวณก้นบ่อปลาและสร้างเกาะหุ้มตัว ต่อจากนั้นจะมีการแบ่งเซลล์เป็นตัวอ่อนจำนวนมากอยู่ภายในเกาะ เมื่อสภาวะแวดล้อมภายนอกเหมาะสมเกาะหุ้มตัวจะแตกออกและตัวอ่อนของพยาธิจะว่ายน้ำเข้าเกาะตามผิวหนังของปลาต่อไป
การป้องกันและรักษา
ควรทำลายตัวอ่อนในน้ำหรือตัวแก่ขณะว่ายน้ำอิสระโดยใช้สารเคมีดังนี้
1. ฟอร์มาลีน 150-200 ซีซี ต่อน้ำ 1000 ลิตร แช่นาน 1 ชม.(สำหรับปลาขนาดใหญ่) หรือ 25-50 ซีซี ต่อน้ำ 1000 ลิตร(ปลาขนาดเล็ก) นาน 24 ชม.
2. มาลาไค้ทกรีน 1.0-1.25 กรัม ต่อน้ำ 1000 ลิตร แช่นาน1-2 ชม. หรือเมททิลีนบูล 1-2 กรัม ต่อน้ำ 1000 ลิตร แช่ติดต่อกัน 7 วัน
3. มาลาไค้ทกรีนผสมฟอร์มาลีนในอัตราส่วน 0.15 กรัม และ 25 ซีซี ต่อน้ำ 1000 ลิตร นาน 24ชม. แช่ติดต่อกันประมาณ 7 วัน ควรเปลี่ยนน้ำทุกวันและแช่ยาวันเว้นวัน วิธีนี้จะให้ผลดีมาก

โรคพยาธิเห็บระฆัง
ปลาจะมีอาการระคายเคือง เพราะมีปรสิตเซลล์เดียวรูปร่างกลมๆ เกาะอยู่ตามลำตัว และเหงือกทำให้เกิดเป็นแผลตามตัวและเหงือก ถ้าพบมากก็ทำให้ปลาตายได้หมดบ่อหรือตู้
การป้องกันรักษา
ควรป้องกันโดยการตรวจปลาก่อนที่จะนำมาเลี้ยงว่ามรปรสิตนี้มาด้วยเหรอไม่ ควรขังปลา 2 -3 วัน ระวังการติดต่อระหว่างบ่อผ่านทางอุปกรณ์ที่ใช้ร่วมกันกำจัดโดยใช้ฟอร์มาลีน 150-200 ซีซี ต่อน้ำ 1000 ลิตร แช่นาน 1 ชม. หรือ 25-50 ซีซี ต่อน้ำ 1000 ลิตร นาน 24 ชม.

โรคเห็บปลา
ปลาเป้นโรคนี้จะสังเกตว่ามีพยาธิรูปร่างกลมๆ สีเขียวปนน้ำตาล ขนาดประมาณ 5-7 มิลลิเมตร เกาะตามลำตัว หัวและครีบ สังเกตเห็นเป็นแผลตกเลือดเล็กๆ กระจายอยู่ทั่วตัว ปลาจะว่ายทุรนทุรายและพยายามถูตัวเองกับข้างบ่อ หรือชอบตู้เพื่อให้พยาธิหลุด
การป้องกันรักษา
1. ใช้ดิพเทอเร็กซ์ 0.5-0.75 กรัม ต่อน้ำ 1000 ลิตร นาน 24 ชม.
2. ใช้ด่างทับทิม โดยแช่ปลาในสารละลายด่างทับทิม 1 กรัม ต่อน้ำ 10 ลิตร นานประมาณ 15-30 นาที แล้วจึงจะย้ายปลาไปใส่น้ำสะอาด
3. โดยการจับออกด้วยปากคีบ ควรหยดน้ำเกลือเข้มข้น 1-2 หยด หรือหยดด่างทับทิมเข้มข้น 1-2 หยด ลงบนตัวพยาธิ แล้วจึงใช้ปากคีบดึงออก

โรคหนอนสมอ
หนอนสมอมักพบเกาะอยู่ตามผิวหนังของปลาโดยเฉาะบริเวณโคนครีบ มีรูปร่างคล้ายสมอเรือ พยาธิชนิดนี้จะดูดกินเนื้อเยื่อของปลาทำให้เกิดเป็นแผลขนาดใหญ่ได้ และปลามักผอมลงจนผิดปกติ ถ้าเกิดโรคนี้ในปลาขนาดเล็กอาจจะทำให้ปลาตายได้
การป้องกันรักษา
1. ควรแยกปลาที่มีหนอนสมอเกาะอยู่ในตัวออกเลี้ยงไว้ต่างหากประมาณ 3-4 สัปดาห์ เพื่อกันไม่ให้ตัวอ่อนหนอนสมอที่เพิ่งออกเป็นตัวมีที่ยึดเกาะทำให้ตายได้
2. แช่ปลาในสารละลายดิพเทอร์เร็กซ์ 0.5 กรัม ต่อน้ำ 1000 ลิตร แช่นาน 24 ชม. แล้วเปลี่ยนน้ำเว้นระยะไป 5-7 วัน จึงแช่ซ้ำอีก 2-3 ครั้ง

โรคเชื้อรา
เป็นโรคที่เกิดจากเชื้อรามักจะเกิดร่วมกับโรคอื่นๆ หลังจากที่ปลาเป็นแผลแบบเรื้อรัง โดยจะเห็นบริเวณแผลมีเชื้อราเป็นปุยขาวๆ คล้ายๆสำลีปกคลุมอยู่ในการเพาะพันธุ์ปลาถ้าหากมีไข่เสียมากก็จะพบเข้าเกาะกินไข่เสียและลุกลามไปทำลายไข่ดีต่อไป ถ้าหากไม่ได้ทำการรักษาอย่างทันท่วงที
การป้องกันรักษา
1. ใช้มาลาไคท์กรีน 0.1-0.15 กรัม ต่อน้ำ 1000 ลิตร แชนาน 24ชม.

โรคเมือกขุ่น
ปลาที่เมือกสีขาวปกคลุมลำตัวเป็นหย่อมๆหรือขับเมือกออกมามากจนกระทั่งได้กลิ่นคาว ครีบหุบ ว่ายน้ำกระเสือกระสน บางครั้งจะลอยอยู่ตามผิวน้ำ จากการติดปรสิตเซลล์เดียวจำพวกคอสเตียซิโลโดเนลล่า และโบโคโมแนส
การป้องรักษา
1. ใช้ฟอร์มาลีน จำนวน 25-40 ซ๊ซ๊ ต่อน้ำ 1000 ลิตร แช่นาน 48 ชม.
2. ด่างทับทิม จำนวน 1-3 กรัม ต่อน้ำ 1000 ลิตร แช่นาน 24 ชม.
3. เกลือเม็ด จำนวน 5-10 กิโลกรัม ต่อน้ำ 1000 ลิตร แช่นาน 48 ชม.

โรคที่เกิดจากเชื้อแบคทีเรีย
โรคตัวด่าง
ปลาที่เป้นโรคดังกล่าวจะมีแผลด่างตามลำตัว มักเกิดกับปลาหลังการลำเลียงหรือขนส่งเพื่อนำไปเลี้ยง ปลาที่ติดโรคนี้จะตายเป็นจำนวนมากอย่างรวดเร็ว
การป้องกันรักษา
1. แช่ยาเหลือง 2 มิลลิกรัม ต่อน้ำ 5 ลิตร นานประมาณ 30 นาที
2. ในขณะขนส่งลำลเยงปลา ควรใส่เกลือเม็ดปริมาณ 1 ช้อนชา ต่อน้ำ 1 ลิตร
3. ใช้ด่างทับทิมจำนวน 1-3 กรัม ต่อน้ำ 1000 ลิตร แช่นานประมาณ 24 ชม.
4. ใช้ฟอร์มาลีน จำนวน 40-50 ซ๊ซี ต่อน้ำ 1000 ลิตร แช่นาน 24 ชม.

โรคครีบ-หางกร่อน
ตามบริเวณปลาครีบและหางกร่อนและค่อยๆลามเข้าไปจนทำให้ดูเหมือนว่าครีบเล็กลง
การป้องกันรักษา
1. ใช้ยาปฏิชีวะนะจำพวก ไนโตรเจนฟูราซาน ในอัตรา 1-2 กรัมต่อน้ำ 1000 ลิตร แช่นาน 2-3 วัน

โรคท้องบวม
อาการของโรคนี้มี 2 แบบ คือ แบบแรกจะเห็นส่วนที่ท้องบวมมาก ส่วนแบบที่ 2 ผิวหนังจะเป็นรอยช้ำตกเลือดและอาจทำให้เกล็ดตั้งได้
การป้องกันรักษา
1. ใช้ออกซิเตตร้าซัยคลีน หรือเตตร้าซัยครีนในอัตรา 10-20 มิลลิกรัม ต่อน้ำ 1 ลิตร
ต่อๆครับ
ข้อควรระวังในการใช้ยา
ฟอร์มาลีน
ควรใช้ในบ่อที่มีน้ำไม่เขียวจัดและควรใส่ยาชนิดนี้ตอนเช้าจะดีกว่าตอนเย็น ถ้าจำเป็นต้องใช้ฟอร์มาลีนในบ่อที่มีน้ำเขียวจัด ควรถ่ายน้ำออกจากพื้นบ่อ ประมาณหนึ่งในสามของระดับลึก เติมน้ำใหม่แล้วจึงใส่ยาเนื่องจากฟอร์มาลีนจะทำให้พืชน้ำเล็กๆตาย อาจจะทำให้เกิดภาวะขาดออกซิเจนในบ่อได้อย่างเฉียบพลัน และไม่ควรใช้ร่วมกับเกลือ
เกลือ
การใช้เกลืจะต้องระวังเกี่ยวกับความเค็มที่จะเพิ่มขึ้นอย่างทันที ปลาอาจจะปรับตัวไม่ทัน ทั้งนี้เมื่อคำนวณได้ว่าจะต้องใช้เกลือเท่าใดแล้ว ให้แบ่งเกลือออกป็น 3 ส่วน แล้วเริ่มใส่เกลือส่วนแรกลงในบ่อหรือตู้ปลบารอดูอาการปลาสัก 1 ชั่วโมง จึงใส่ส่วนที่ 2 และ 3 ตามลำดับ
เมททิลินบูลและด่างทับทิม
ควรใช้กับปลาที่อยู่ในตู้กระจก หรือบ่อปูนเท่านั้น
มาลาไค้ท์กรีน
เป็นสารเคมีที่อาจกระตุ้นให้เกิดมะเร็งได้ จึงควรระวังอย่าสัมผัสกับยาชนิดนี้โดยตรง และไม่ควรใช้กับปลาที่เลี้ยงเพื่อเป็นอาหารของคน
ตัวอย่างการคำนวณปริมาตรน้ำในบ่อสี่เหลี่ยม
ถ้าบ่อมีขนาดกว้าง 1.5 เมตร ยาว 2 เมตร ระดับน้ำลึก 0.5 เมตร
สูตร
ปริมาตรน้ำ = กว้าง x ยาว x ความลึกของน้ำ(หน่วยวัดเป็นเมตร)
การคำนวณ = 1.5 x 2 x 0.5
= 1.5 ลูกบาศก์เมตร(1.5 คิว)
ดังนั้น บ่อนี้ถ้าต้องการใช้ฟอร์มาลีน จะใช้ = 1.5 x 25 ซ๊ซี. (ปริมาตรของน้ำ x จำนวน ซ๊ซ๊ของยาที่ต้องการใช้) = 37.5 ซีซี
ถ้าต้องต้องการใช้ออกซิเตตร้าซัยครีนจะใช้ 1.5 x 10 มิลลิกรัม(ปริมาตรของน้ำ x จำนวนน้ำหนักของยาที่ต้องการใช้) = 15 มิลลิกรัม
หวังว่าคงจะเป้นประโยชน์กับเพื่อนๆๆหลายๆๆท่านนะครับ